نگاهی به رخدادهاى عصر امام صادق علیه السلام

(قسمت دوم)

فشار گسترده سیاسى حکام اموى و عباسى گویاى این حقیقت است‏ که یاران امام به ‏خاطر مصون ماندن از گزند حکام زورگو، «تقیه‏» مى‏کردند. تاکیدهاى مکرر امام بر «تقیه‏» نشان دهنده فعال ‏بودن این تشکیلات به طور مخفى و تصمیم جدى حکومت ‏بر سرکوب کردن‏ حرکت‏ها است. برخى از روایت‏هاى موجود نشان مى‏دهد که شیعیان به ‏شدت تحت فشار بودند.(39) و از ترس شمشیر برهنه منصور، راه تقیه ‏را در پیش گرفتند. (40)

جاسوسان اموى و عباسى، مراقب رفت و آمدهاى امام و اصحابشان‏ بودند. اگر کسى تماسى برقرار مى‏کرد، با کمال احتیاط این عمل را به انجام مى‏رساند. زیرا دستگاه خلافت اگر فردى را مى‏شناخت که به اهل‏بیت علیهم السلام اظهار محبت مى‏کند، سرنوشت او با مرگ یا سیاهچال و زندان ابد، رقم مى‏خورد. چنان که یکى از اطرافیان ‏امام زیر شلاق جان سپرد. (41) به همین خاطر امام از بعضى از شیعیان روى برمى‏گرداند و حتى برخى را مورد سرزنش قرار مى‏داد. (42)

19- از رویدادهاى دیگر زندگى امام صادق علیه السلام فوت فرزند بزرگش ‏اسماعیل است که بسیار مورد علاقه امام بود. طبق روایات، امام در مرگ او بسیار بى‏تابى و بدون ردا و با پاى برهنه دنبال جنازه او حرکت مى‏کرد. (43) امام والى مدینه و جمعى انبوه از معاریف و مشایخ مدینه را حاضر کرد و از همگى آنها دعوت نمود که خوب به‏ چهره اسماعیل نگاه کنند که آیا مرده ‏یا زنده است؟

همگى مرده بودن اسماعیل را تصدیق کردند. این عمل چند بار انجام ‏شد. سپس فرمود: خدایا! تو شاهد باش. و دست امام موسى کاظم علیه السلام را گرفت و فرمود: «هو حق و الحق معه و منه الى...»؛ او حق ‏است و حق با اوست تا ظهور امام غایب. (44) اسماعیل در قبرستان ‏بقیع به خاک سپرده شد. (45) فرقه اسماعیلیه منتسب به این فرزند امام مى‏باشند.

20- از حوادث مهم دوره زندگى امام صادق علیه السلام که در زمان خلافت ‏هشام بن عبدالملک، دهمین خلیفه اموى به وقوع پیوست، «جنبش‏ مسلحانه زید بن على» است. زید فرزند بزرگتر امام سجاد علیه السلام است (46) که در روز جمعه سوم صفر سال 123-121 هجرى قمرى بنا بر اختلافى که وجود دارد (47) در کوفه به همراهى 5000 نفر دست ‏به قیام زد و پس از دو روز درگیرى به شهادت رسید. یاران زید با تدابیر امنیتى شدیدى، پیکر بى‏جان او را دفن نمودند ولى با گزارش حفار، حاکم کوفه به گور دست‏ یافت و بعد از جدا کردن سر از بدن، پیکرش را در محله «کناسه‏» کوفه به مدت چهار سال به دار آویختند. (48)

در باره ادعا یا عدم ادعاى امامت زید، گزارش‏هاى ضد و نقیضى نقل ‏شده است. (49) در بعضى روایات که از امام صادق علیه السلام وجود دارد، آمده است که: «خدا زید را رحمت کند، او عالمى درست گفتار بود.» (50) «او مردى با ایمان، عارف، دانشمند و درستکار بود. و اگر زمام امور را به ‏دست مى‏گرفت، مى‏دانست آن را به چه کسى‏ بسپارد.» (51) «به خدا قسم عمویم زید راه شهداى حق را پیمود، راه شهیدانى که در کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله، على و حسین علیهماالسلام ‏شربت‏ شهادت نوشیدند.» (52)

فلسفه قیام زید در چند امر، خلاصه مى‏گردد:

الف- انتقام خون شهداى کربلا.

ب- امر به معروف و نهى از منکر و اصلاح وضع موجود.

ج- تشکیل حکومت اسلامى و واگذارى آن به ائمه اطهار علیهم السلام.

21- از حوادث دیگر در دوره زندگى امام صادق علیه السلام، «قیام یحیى ‏بن زید بن على‏» است که در سال 125 هجرى در خراسان و در زمان حکومت هشام بن عبدالملک صورت گرفت و در همین سال به شهادت‏ رسید. (53)

22- «قیام محمد نفس زکیه‏» از حوادث دیگر دوره امام صادق علیه السلام است. او در سال 145 هجرى و به همراهى 250 نفر از اصحاب خود در ماه رجب به عنوان خروج بر منصور عباسى به مدینه آمد و شهر را در تصرف خود در آورد. سرانجام در درگیرى با لشکر عیسى بن موسى‏ در اواسط ماه رمضان همان سال در سن 40 سالگى به قتل رسید. (54)

ابراهیم برادر محمد نیز بعد از قتل نفس زکیه، قیام کرد و در نزدیکى‏هاى کوفه کشته شد و بدین گونه پیش‏بینى امام صادق علیه السلام به‏ وقوع پیوست.

23- در سال ‏136 هجرى منصور دوانیقى دومین خلیفه عباسى، به ‏خلافت رسید و تا سال 158 هجرى حکومت کرد. دوران منصور یکى از پراختناق‏ترین دوران‏هاى تاریخ اسلام است. به طورى که حکومت ارعاب ‏و ترور، نفس‏هاى مردم را در سینه خفه کرده و وحشت، همه را فراگرفته بود. او براى استحکام پایه‏هاى حکومت‏ خود، افراد زیادى را به قتل رساند که ابومسلم خراسانى را مى‏توان یکى از این افراد دانست. (55)

مهم‏ترین مسئله‏اى که منصور را به رنج و زحمت مى‏انداخت، وجود علویان که در راس آنان شخص امام جعفر صادق علیه السلام قرار داشت، بود.

وى براى این که شخصیت و عظمت امام را بکاهد، شاگردان امام‏ را رو در روى ایشان قرار مى‏داد تا با آن حضرت به مباحثه ‏برخیزند (56) و امام را مغلوب کنند ولى موفق نگردید.

24- از روزى که منصور به حکومت رسید تا روز شهادت امام جعفر صادق علیه السلام که 12 سال به طول کشید، با وجودى که بین امام و منصور فاصله زیادى وجود داشت، زیرا امام در حجاز بودند و منصور در عراق مى‏زیست ولى به انواع مختلف، امام را مورد آزار و اذیت ‏خود قرار مى‏داد و چندین بار امام را نزد خود فراخواند تا او را به شهادت برساند ولى موفق به انجام نیت ‏شوم خود نشد. (57)

منصور درباره امام صادق علیه السلام تعبیر عجیبى دارد. مى‏گوید: جعفر بن محمد مثل یک استخوان در گلوى من است؛ نه مى‏توانم بیرونش بیاورم و نه ‏مى‏توانم آن را فرو برم. نه مى‏توانم مدرکى از او به دست آورم و کلکش را بکنم و نه مى‏توانم تحملش کنم. (58)

 پى‏نوشت‎ها:

1- قاسم با دختر عموى خود اسماء بنت عبدالرحمن بن ابى‏بکر ازدواج کرد. بنابراین، مادر امام از طرف پدر و نوه ابوبکر است.

2- ائمه بقیع عبارتند از: امام حسن، امام سجاد، امام ‏باقر و امام صادق علیهم السلام.

3- الارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 271/ کتاب الحجه، کلینى، باب ‏مولدالامام ابى ‏عبدالله/ حیات الصادق، ص‏6/ اعلام الورى طبرسى، ص‏271/ اصول کافى، ج 1، ص 472/ بحارالانوار، ج‏47، ص 1.

4- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، استاد مطهرى، ص‏137، الارشاد، ص‏249.

5- تاریخ الامم و الملوک، ج 4، ص 375/ الشیعه و الحاکمون، ص‏ 137/ مروج الذهب مسعودى، ج‏3، ص‏233 به بعد/ الکامل، ابن اثیر، ج 4، ص 465 به بعد.

6- الارشاد، شیخ مفید، ص 284/ مناقب آل ابى‏طالب، ابن شهرآشوب، ج 4، ص 280/ اعلام الورى، فضل بن حسن طبرسى، ص 291/ بحارالانوار، ج‏47، ص 241، ح 2.

7- الارشاد، شیخ مفید، ص‏289.

8- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص ‏117- 118/ الکامل، ج‏3، ص ‏201 به بعد/ مقاتل الطالبیین، ص 70/ الامامة و السیاسه، ج 1، ص ‏165/ الغدیر، ج 10، ص ‏326/ مروج الذهب، ج‏3، ص‏166.

9- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص‏117.

10- مجموعه آثار شهید مطهری، ج 14، ص 584.

11- ابواء مکانى است مابین مدینه و مکه. این مکان جایى است که‏ آمنه (س) مادر پیغمبر اکرم(ص) در آن ‏جا وفات یافت و حضرت امام‏ کاظم علیه السلام به دنیا آمد. (ر.ک: معجم البلدان، یاقوت حموى، ج 1، ص‏79.)

12- محمدبن عبدالله بن حسن بن حسن بن على علیه السلام.

13- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، استاد مطهرى، ص 131- 132/ مقاتل الطالبیین، ص‏173.

14- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص 134- 135.

15- الفخرى، ابن طقطقا، ص‏153/ تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 352.

16- مروج الذهب، مسعودى، ج‏3، ص 284.

17- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص‏123- 124/ بیست گفتار، ص‏ 180- 179.

18- الفخرى، ص 154- 155/ جهاد الشیعه، ص ‏104.

19- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص 129- 124.

20- همان، ص 130.

21- همان، ص 131-130.

22- بیست گفتار، مطهرى، ص‏ 180- 179.

23- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص‏157- 158.

24- مجموعه آثار، مطهرى، ج 14، ص 68- 71/ سوره تکویر، آیه ‏27/ سوره سباء، آیه 28/ سوره انبیاء، آیه 105/ سوره اعراف، آیه‏158/ سوره انعام، آیه ‏89/ نساء،133/ مجمع البیان، ج‏ 9، ص 164.

25- مثلا یک غلام بربرى مانند «نافع‏» یا «عکرمه‏» غلام‏ عبدالله بن عباس در کرسى استادى مى‏نشست و بسیارى از مسلمانان ‏عراقى، سورى، حجازى، مصرى، ایرانى و هندى در پاى درس او شرکت‏ مى‏کردند.

26- مسئله «تساهل و تسامح با اهل کتاب‏» عامل فوق العاده ‏مهمى بود. این مسئله ریشه حدیثى دارد. احادیثى همچون «خذواالحکمه ولو من مشرک‏» و «الحکمه ضاله‏ المؤمن، یاءخذها اینما وجدها» مضمونش همین است.

27- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص‏161- 159.

28- از بحث‏هاى داغ آن روز، بحث‏هاى کلامى بود. متکلمین در اصول ‏عقاید و مسائل اصولى همچون خدا، صفات خدا، آیات مربوط به خدا، درباره نبوت و حقیقت وحى، درباره شیطان، توحید، ثنویت، قضا و قدر، جبر و اختیار و ... بحث مى‏کردند.

29- ظهور متصوفه به طورى که طبقه‏اى را به وجود آورند و طرفداران زیادى پیدا کنند و در کمال آزادى، حرف‏هاى خود را بر زبان جارى سازند، در زمان امام صادق علیه السلام رخ داد. این گروه به‏ عنوان نحله‏اى در مقابل اسلام سخن نمى‏گفتند، بلکه بیان مى‏داشتند که اصلا حقیقت اسلام آن است که ما مى‏گوییم. اینان روش خشکه مقدس‏ عجیبى پیشنهاد مى‏کردند که قابل تحمل نبود.

30- از خطرناک‎ترین طبقه‏هاى این عصر، ظهور زنادقه بود. زنادقه ‏طبقه متجدد و تحصیل کرده آن عصر بودند. که با زبان‏هاى زنده آن‏ روز سریانى، فارسى، هندى و ... آشنا بودند. زنادقه و دهریینى از قبیل ابن‏ابى‏العوجاء، ابوشاکر دیصانى و حتى ابن‏مقفع ‏وجود داشتند که با آن حضرت به محاجه برخاستند. احتجاجات بسیار مفصل و طولانى که در این زمینه باقى است ‏به راستى اعجاب آور است. «توحید مفضل‏» در اثر یک مباحثه با یک نفر دهرى‎مسلک و رجوع مفضل به امام صادق علیه السلام پدید آمده است.

31- مدینه، کوفه، بصره و حتى اندلس هر کدام مرکزى به شمار مى‏رفتند که مالک ابن انس، ابوحنیفه و ... رهبرى آن را بر عهده ‏داشتند.

32- بیست گفتار، ص 180- 184.

33- نعمان بن ثابت ‏بن زو طى بن مرزبان معروف به ابوحنیفه دو سال شاگرد امام بود. (امام الصادق و المذاهب الاربعه، حیدر اسد،ج 1، ص 70.)

34- مالک بن انس نیز نزد امام مى‏آمد و به شاگردى آن حضرت‏ افتخار مى‏کرد. (همان، ج 1، ص‏53)

35- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص‏151- 147.

36- حرکت‏هاى علمى دنیاى اسلام، اعم از شیعه و سنى مربوط به‏امام صادق علیه السلام است. حوزه‏هاى سنى مولود تفکر امام است؛ چون در راس حوزه‏هاى سنى، جامع الازهر وجود دارد که در حدود 1000 سال ‏پیش توسط شیعیان فاطمى تاسیس شد و تمام حوزه‏هاى دیگر  اهل سنت، منشعب از این جامع است. (سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص‏164- 163.)

37- رجال کشى، محمد بن حسن طوسى، ص 275؛ قاموس الرجال، محمدتقى ‏تسترى، ج‏3، ص ‏416/ بحارالانوار، ج‏47، ص 345.

38- بحارالانوار، ج‏47، ص 72.

39- مستدرک الوسائل، حاج میرزا حسین نورى طبرسى، ج 12، ص‏297به بعد/ وسائل الشیعه، حر عاملى، ج‏9، ص 32.

40- تاریخ الشیعه، ص‏43.

41- حیاة ‏الامام الباقر علیه السلام، ج 1، ص ‏256/ المحاسن، ص‏119.

42- المناقب، ج 4، ص 248.

43- الارشاد، شیخ مفید، ص‏267.

44- کتاب الغیبه، محمد بن ابراهیم نعمانى، ص 328/ بحارالانوار، ج‏47، ص 254.

45- الارشاد، شیخ مفید، ص‏267.

46- مقاتل ‏الطالبیین، ص‏127/ بحارالانوار، ج‏46، ص ‏208.

47- تاریخ یعقوبى، ج‏3، ص‏67 -70/ مختصر تاریخ العرب، سید امیرعلى، ص 154/ بحارالانوار، ج ‏46، ص 172/ الاخبارالطوال، ص‏345/ مقاتل الطالبیین، ص‏137.

48- الامالى، شیخ‏ طوسى، ص‏277 و شیخ ‏صدوق، ص 392/ تنقیح المقال، مامقانى، ج 1، حرف (ز).

49- روایاتى که در نکوهش زید بیان گردیده به خاطر تقیه صورت ‏گرفته است.

50- الغدیر، ج 2، ص 221.

51- تاریخ طبرى، ج 8، ص 300.

52- همان، ج‏3، ص 70/ رجال کشى، ص 184.

53- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، مطهرى، ص‏117- 118/ تنقیح‏المقال، مامقانى، ج 1، حرف (ز)، ص 468/ سفینة ‏البحار، ج 1، ماده(ز).

54- تاریخ طبرى، ج 8، ص 300.

55- تذکرة ‏الخواص، ابن‏جوزى، ص‏203- 199.

56- سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص‏197/ تاریخ الخلفا، سیوطى، ص 208 و 209.

57- الامام الصادق علیه السلام، محمد ابوزهره، ص 28/ الامام جعفر الصادق ‏رائد السنه و الشیعه، ص ‏19.

58- مناقب آل ابى‏طالب علیه السلام، ج 4، ص 238/ الامام الصادق علیه السلام، مظفر، ج 1، ص 111/  سیرى در سیره ائمه اطهار علیهم السلام، ص 159- 158/ وسائل‏ الشیعه، ج‏12، ص‏ 129/ کشف الغمه، ج 2، ص 209- 208/ بحارالانوار، ج‏47، ص 42.

منبع:

ماهنامه کوثر، ش 40 ، سید سعید روحانى

بر گرفته از سایت تبیان

شهادت امام جعفر صادق(ع) بر تمام مسلمانان جهان تسلیت باد 

 لطفا از نظرات خود ما را بی بهره نگذارید

 التماس دعا